برادران بنوموسی | افتخار مهندسی ایران
به پاس تلاش های ماندگار برادران بنوموسی در صنعت ایران، نام این شرکت تحقیقاتی به نام بنیان صنعت بنوموسی نامگذاری گردیده است.
شرکت ما در زمینه طراحی و شبیه سازی فعالیت دارد
کتاب الحیل | برادران بنوموسی
برادران بنوموسی اولین مهندسین مکانیک بعد از اسلام
برادران بنوموسی ، پسران موسی بن شاکر خراسانی به نامهای محمد (قبل از ۸۰۳ – فوریه ۸۷۳)،احمد(مرگ قرن ۹ میلادی) و حسن (مرگ قرن ۹ میلادی) بودند که به اخوان ثلاثه هم معروف هستند.
آنها که ریاضیدان، منجم و مهندسان ایرانی بودند، قسمت اعظم ثروت خود را مصروف تحصیل و ترجمهٴ کتابهای یونانی کردند. از جملهٴ مترجمانی که در خدمتشان بودند حنین بن اسحاق و ثابت بن قره را میتوان نام برد. تألیفات ریاضی، نجومی، و مکانیکی متعددی به آنها منسوب شده است.
تخصص این برادران چه بوده است؟
تثلیث سینماتیکی زاویه و ترسیم بیضی به طریق معروف به باغبانی در کتاب الشکل المدور المستطیل (به وسیلهٴ یک ریسمان متصل به دو کانون) از ابداعات ایشان است. مشکل است بتوان سهم هریک از برادران را در فعالیتهای علمی معلوم کرد. به نظر میرسد که مهمترین شان ابوجعفر محمد بن موسی، محقق اصول اقلیدس و مجسطی، و منطقدان بودهاست. احمد به مکانیک توجه خاصی داشته است و حسن به هندسه.
با آنکه فهرستنویسان و مورخان بسیاری در آثار خود از این برادران نام بردهاند اما دانستههای ما به ویژه درباره زندگی آنان زیاد نیست.
این برادران را با لقب بنو منجم و پدر آنها موسی بن شاکر را موسی منجم نیز نامیدهاند
بنومنجم لقبی است که بعدها به فرزندان یحیی بن ابیمنصور نیز داده شد. از زمان تولد سه فرزند موسی، اطلاعی در دست نیست. اما از آنجا که اسامی آنان همه جا به همین ترتیب ذکر شده است، میتوان گفت که توالی سنی آنان نیز به همین ترتیب بوده است. قفطی نیز محمد را بزرگترین و حسن را کوچکترین برادر دانسته است.
موطن پدر آنان خوارزم گفته شده و او را موسی بن شاکر خوارزمی یا خراسانی نیز نامیدهاند. زندگی موسی بن شاکر را هالهای از افسانه ها فرا گرفته است. برابر این افسانه ها که قفطی آن را ذکر کرده است، موسی نخست راهزن بود ولی از این کار توبه کرد. ابن عربی نیز به این حکایت اشارهای کرده است.
این برادران اصالتاً ایرانی و از اهل خراسان و از علمای معروف نجوم و مکانیک و ریاضیات هستند و ساکن بغداد بودند
نظر ابن ندیم در مورد بنوموسی
ابن ندیم در الفهرست نوشته است که آنها برای بدست آوردن علوم باستانی به آخرین مرحله در سعی و کوشش رفته و از بزل مال و تشویق دریغی نداشتند و در این راه به هر سختی و مشقتی تن می دادند. تا جایی که برای دست یابی به علوم اشخاص، خود یا نماینده را به روم میفرستادند.
از هرگوشه و کنار، مترجمان را با دادن هدایای ارزشمند، به دور خود جمع می کردند تا عجایب حکمت را ظاهر کنند. بیشتر در هندسه و مکانیک ( الحیل و الحرکات ) و موسیقی و نجوم مهارت داشتند.
در هر حال محمد و احمد و حسن در جوانی با دانشمندان حوزه علمی بغداد مأنوس شدند ودر علم ترقی کردند و ثروت خود را صرف گردآوردن نسخههای خطی کتابهای یونانی و ترجمه آنها به عربی کردند. بعلاوه مترجمان عالی مقامی چون اسحاق بن حنین و ثابت قره را در استخدام داشتند. با وارد کردن آنان به ترجمه متون علمی یونانی و نیز بوسیله تحقیقات بدیع و پرافتخار خود زمینه را برای شگفتگی علوم در سده های سوم و چهارم آماده ساختند.
کدام یک از برادران تآلیفات بیشتری دارد ؟
چون این سه برادر در کارهای علمی همکاری داشتند تشخیص بیشتر آثار شخصی هر یک از آنان میسر نیست. با وجود این، بعضی از آثار آنان به نام یکی از سه برادر نامیده شده است.قفطی در این باره نوشته است:
اکبر ایشان که محمد بود از هندسه و نجوم نصیبی فراوان داشت و اقلیدس و مجسطی را نیکو میدانست. کتابهای بسیار در نجوم و هندسه و عشر منطق جمع کرده بود و توجهی تمام برگرد آوردن آنها داشت و مرتبه احمد در علم و دانش در صناعت حیل بود و حسن برادر ایشان به علم هندسه و بس که او را در خصوص آن فن طبیعتی عجیب بوده است. اهمیت کارهای بنوموسی از آنجا است که بیرونی در چند موضع از آنها نام برده و رصدهای آنها را تأیید کرده و مهارت و استادی آنها را در رصد ستوده است .
علمای فن به چیره دستی آنان و درستی رصدشان گواهی میدهند و نیز در کتاب تحدید نهایات الاماکن چند فقره از رصدهای بنوموسی را ذکر کرده است.
ابن یونس نیز در زیج کبیر حاکمی شش رصد از رصدهای بنوموسی را ذکر کرده و تألیف یک زیج را به بنوموسی و تألیف یک زیج جداگانه را به ابوالقاسم احمد بن موسی نسبت داده است.
کتاب الحیل بنوموسی
شاید مهمترین اثر آنها کتاب الحیل است، که در کل سه نسخهی خطی کامل و دو نسخه خطی ناقص در دسترس است. سه نسخه خطی کامل موجود:
- نسخه واتیکان در ایتالیا
- نسخه برلین/گوتا در آلمان
- نسخهی توپکایی در ترکیه
دو نسخهی خطی ناقص نیز موجود است:
- نسخهی دانشگاه لیدن
- نسخهی کتابخانه عمومی نیویورک در آمریکا
در این کتاب دستگاههای مکانیکی مختلف که توسط بنوموسی طراحی شدهاند، آورده شده است. از جمله این دستگاهها میتوان به انواع سیفونها، شیرها، فوارهها، چرخ دندهها و توربینها اشاره کرد. همچنین در این کتاب در مورد چگالی سیالات و تعادل اهرمها سخن گفته شده است.
سایر آثار برادران بنوموسی
- معرفت مساحه الاشکال البسیطه و الکره
- تحریر مخروطات ابلونیوس
- زیج ( از کارهای هر سه برادر)
- زیج ( جداگانه از ابوالقاسم احمد بن موسی )
- کتاب الشکل المدور المسطیل ( حسن بن موسی )
- کتاب شکل الهندسی الذی بین جالینوس امره (احمد )
- کتاب قرسطون ( رسالهای است درباره نظریه توزین و وسایل این کار )
- کتابی در وصف اسبابی که خود بخود صدا میدهد، ( نظریه موسقی )
- کتاب مساحه الاکر و قسمت الزوایا به ثلاثه اقسام متساویه و وضع مقدار بین المقدارین تقوالی علی قسمه واحده
- تثلیث سینماتیکی زاویه
- ترسیم بیضی به طریق باغبانی بوسیله یک ریسمان متصل به دو کانون
- کتاب حرکت الافلاک ( اثر محمد )
- کتاب الجو ( محمد )
- کتاب اول العلل ( محمد )
- کتاب در افکار سکون افلاک ( احمد )
- کتاب مسأله که احمد نوشته و این کتاب را بخاطر سؤال از سند بن علی تألیف کرده است